|
|
از « جمهوریت داود خانی » تا «امارت طالبانی » نگاهی در مورد تاریخچه نیم قرن اخیر افغانستان
بخش اول :
چرا انقلاب ۷ ثور شد و نظام جمهوری نو پا سردار محمد داود خان سقوط کرد ؟
سردار محمد داود خان اولین ریس جمهور افغانستان ۱۷ ژوئیهٔ ۱۹۷۳ – ۲۷ آوریل ۱۹۷۸ ۲۶ سرطان ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۷خورشیدی
سردار محمد داود خان در ۲۷ سرطان سال ۱۲۸۸در کابل زاده شده است در سال ۱۹۳۴-۱۹۷۸ با بانو زینب خاتون ازدواج کرد پنج فرزند داشت ویس داود خان ، زرلشت خانم داود خان ، خالد داودخان ، تورپیکی بیگم ، شینکی بیگم ، در سال ۱۹۳۱ بعد از ختم تحصیلات نظامی شامل دانشگاه نظامی گردیده فراغت حاصل کرد وی سیاستمدار آزادیخواه بود و یک تن از قدرتمند ترین زمامداران افغانستان بود در سمت های مهم مهم پولیس و وزارت داخله کار کرد که بعد در سال ۱۹۵۳ منحیث نخست وزیر قدرت را به دست گرفت ده سال منحیث صدراعظم افغانستان ایفای وظیفه نموده است وی یکی از بنیان گذاران حزب انقلاب ملی بود استاد دانشگاه محترم آقای انصاری می گوید که داود خان انسان جاه طلب و عضو قدرتمند خانواده بود در زمان نخست وزیری در سال ۱۳ ۳۲تا ۱۳۴۲ تلاش داشت قدرت شاه را محدود سازد همین وضعیت اختلافات شاه را با وی بیشتر نمود تا شاه افغانستان در سال ۱۳۴۳ با تعیین دکتر یوسف و ایجاد حکومت موقت اعلان شاهی مشروطه کرد و داود خان را از نخست وزیری بر کنار ساخت ولی داود خان ارام ننشست بعد از چندی در نیمه شب ۲۶سرطان سال ۱۳۵۲ خورشیدی مطابق به ۱۷ جولای ۱۹۷۳ میلادی خورشیدی یک تعداد از واحد های نظامی کابل به رهبری به رهبری داود خان پس عموی محمد ظاهر شاه پادشاه افغانستان کودتا کرد این کودتا توسط محمد موسس شفیق نخست وزیر ، جنرال خان محمد وزیر دفاع ، و جنرال عبدالولی ریس قوای مرکز و داماد شاه را در خانه های شان دستگیر و بازداشت کردند کودتا چی ها بدون توسل یافتن به جنگ و خون ریزی قدرت را به دست گرفتند نظام‌شاهی را سقوط داد نظامی شاهی را نقطه پایان گذاشتند و برای اولین بار جمهوریت را در افغانستان اساس گذاشت محمد داوود خان با اعلان جمهوریت به اریکه قدرت تکیه زد . مصاحبه عبد الله شادان با دگروال ضیا مجید از افسران جوانان آن کوتاه که پس از پیروزی آن به فرماندهی گارد ریاست جمهوری رسید در مصاحبه تلویزیونی در برابر سوال چنین ابراز نظر کرد ( « در رس کودتاه مرحو م داود خان بود که تجارب کافی در مدیریت کودتا داشت مدت زیادی ما قطعات شهر کابل را به دست خود داشتیم قطعه کوماندو ، گارد ، قوای زرهدار ، قوای هوایی که افسران جوان را ما در کنار خود داشتیم و سازماندهی قوی صورت گرفت نه مشکلات خانواده کی اگر چنین می بود خانواده شاه این مشکل را رفع می کرد یعنی پلان قبلی خانواده کی وجود نداشت و قومندان های قطعات اطلاعات نداشتند تمام جز و تام های قوای مسلح به شمول سردار ولی همه یکجا به وقت معین تسلیم شدند کودتا بسیار حساس سازماندهی شده بود در یک لحظه در شهر غوغا شد تانک های کارد از بالاخصار ، و قطعه انظباط حرکت کردیم و تمام تیلفون ها در سرا سر افغانستان قطع شد و اینکه گفته سده عدم آگاهی و بی کفایتی نظام بود من رد می کنم زیرا پدرم که ریس استخبارات وزارت دفاع بود معلومات بیشتر از او داشتم پدرم ۷ ماه پیش نمی خواست با شاه کار کند خانه نشین بود و انگیزه داود خان در این کودتا خاتمه دادن به نظام مورثی و شاهی بود و تحکیم نظام مردمی با صحبت که خودم ماه قبل که تامین روابطاز جانب پدرم شده بود با داود خان داشتم او علت کودتا را به من گفت که ۱۰۰ سال است ما و شما خانواده محمد زایی حاکیت کردیم کسی خوب کرد کسی بد ولی ما وجدانن مسوولیت در برابر مردم افغانستان داریم تا این امانت را به دست مردم فغانستان بسپاریم تا سر نوشت خود را خود شان تعیین کنند در مورد اینکه مخالفین به این عقبه اند که او خود خواه و جا طلب و از جوانی شوق قدرت در سر داشت و یا اینکه گفته شده پیش ختم صدارت پیشنهاد کرده که سیستم حزبی را ایجاد می کنیم تنها یک حزب در افغانستان باشد آن هم حزب من و اینکه گفته می شود بنا بر عقده های در او دره تدوین قوانین اساسی ماده ۲۴ در ۱۹۶۴ میلادی خانواده سلطنت داوود خان و برادرش نعیم خان را از شرکت در قوای مقننه ، اجراییه و قضاییه منع کرد دست به کودتاه زد از انجایکه من او را دقیق می شناختم آدم وطنپرست و مردم دوست بود او در دوره صدارت خود اصلاحات زیادی اقتصادی و اجتماعی را به وجود آورد در بخش اجتماعی تساوی حقوق زن مرد و آزادی نسوان بود که به یاد دارم که ۱۷ سال داشتم پدرم آمد و به مادرم کفت داوود خان حقوق نسولن را می دهد تو باید دستمال خورد به سر کنی و عینک سیاه ما در منطقه جشن رفتیم و اولین بار مرحوم داوود خان را آنجا دیدم او گفت با وجودیکه ما خطر احساس می کنیم ولی باید حقوق نسوان داده شود در قسمت اقتصادی فابریکه ها ، کانال ننگر هار و شهر را ها ساخته شد او در پلان ۵ ساله اساس تمام نهاد و بنیاد اقتصادی افغانستان را گذاشت که گرداننده برنامه لایف عبد الله شادان کفت من بلی وطنپرستی ، عشق به مردم ، آزادی نسوان و منع حجاب ،پیشرفت اقتصادی حتی تا حال که جیز در افغانستان وجود دارد از آن دوره بنیاد گذاشته شده است که حتی مخالفین هم رد نمی کنندپدر من هم که ریس تحریرات داود خان بود به من قصه کرد که چگونه خان محمد خان در قندهار در مقابل شورش رفع حجاب هدایت می خواست و داود خان هدایت داد کوشش شود مسالمت امیز شورش خاموش گردد در آن زمان هیچ رهبری حق فیر نداشت ولی در مقاومت شورشیان داود خان اجازه فیر داد و ۶۰ تن کشته شد و سوال کرد که نقش حزب دموکراتیک خلق افغانستان در این کودتا چقدر بود او به پاسخ گفت : من موجودیت حزبی ها را در کودتا رد می کنم چرا که به ۲۶ سرطان ۱۳۵۲ ساعت ۶ شام رادیوی پاکستان اعلان کرد که افغانستلن کودتا با پرچمی ها بعنی حزب دموکراتیک خلق افغانستان صورت گرفته است در حالیکه ما ۱۲ تن سرگروه ها که هنوز ما یک دیگر خود را نمی شناختیم گرچه ا تعدادی لابی های حزب دموکراتیک اعم از حمید معتاد ، فیض محمد ، حسن شرق ، سید عبدالله و جلالی باختری عضو کمیته مرکزی و سید محمد کلاب زوی و وطنجار که در قدم های پایان حضور داشتند ولی در کودتا ۲۶ سرطان نقش نداشتند حالا چرا ستمی ها ، شعله ها و خود خانواده بر علیه داود خان بودند ؟ خانواده شاهی موقف شان در جامعه و در سطح دیپلوماتیک از دست داد و اسلامگرا ها همچنان که در تقابل آزادی نسوان قرار داشتند از جانب دیگر منافع اسلامگرا ها در وجود داوود خان تامین نمی شد در آن زمان آنها در پاکستان رفتند از جانب پاکستان حمایت اقتصادی و تجهیزات نظامی شدند که برای اولین بهار استاد ربانی جهاد را در مقابل جمهوریت اعلان کرد در حالیکه داود خان مسلمان بود نقش پاکستان و ایران در حمایت اسلامگرا ها بیشتر بود شاهنشاه ایران با تغییرات نهضت در افغانستان به هراس افتاده بود که این حرکت مترقی سقوط نظامی شاهی به طرف ایران خواهد رفت اسلامگرا ها در تقابل حرکت روشنگری داوود خان قرار گرفتند و ضربه بیشتر را متقبل شدند شخصیت های همچو میوند وال ، خان محمد خان ، عارف که تجار بود اعدام کرد و تعدادی زندانی شد به منظور محکوم به کودتا علیه جمهوریت اینکه ساعت ۱۲ روز بود که من منحیث یاور و مسوول و قومندان گارد بودم دستور گرفتم که رفقای کمیته مرکزی جمع شوند به صورت عاجل داوود خان در رس کمیته مرکزی نشست و راپور را با اسناد اینکه کودتا با حمایت مستقیم سی ای هی پاکستان و ایران سازماندهی شده و در راه است امر گرفتاری تعدادی را در وقت معین ساعت ۲ روز دستگیر شوند بعد از گرفتاری دیوان حرب عسکری در رس آن دگر جنرال فاروق خان بود که امکان تقلب در فیصله دیوان حرب ممکن نبود که فیصله اعدام را آنها صادر کردند در مقابل سوال چنین پاسخ می دهد عبدالولی که به چهار فقره قوانین جزای نظامی در دخالت غیر قانونی در امور دولت و دخالت در امور انتخابات شمال غرب پاکستان و فیر به تظاهرات کننده متهم بود وی را در باغچه نگهداری کرد و نکشت و حمایت کرد چرا ؟ سردار ولی و مارشال سلولی خان هر دو در ارگ زندانی بودند من نگهبان امنیتی شان بودم من یکسال با او در تپه تاج بیگ کار می کردم او واقعن در امور کابینه شورا مداخله می کرد ولی دو انگیز باعث کشته شدن او نشد اول اینکه تبلیغات حس انتقام جویی داود از خانواده اش راه اندازی می شد دوم اینکه عهده دیگر مول موسی شفیق و زیر دفاع خان محمد خان را هم رها کرد روابط خانواده کی را در نظر نداشت اسلامگرا ها در سال ۱۹۷۵ در بدخشان ، کابل ، لغمان و لوگر شورش کردند که در تغییر روابط نزدیک با حزب دموکراتیک و شوروی داشت داوود خان راه خود را جدا کرد . بلی موضوع عمده کدام قرار داد با شوروی امضا نشده بود و قبلن هم نعیم خان در کشور های زیادی. امریکا ، ایالات عربی ، ایران برای تامین روابط اقتصادی سفر کرده بود ولی بعد خودش این مسوولیت را گرفت در مقابل سوال اینکه اتهامات رسانه های غرب و ایران نشر شده است سفر ماه اپریل سال ۱۹۷۵ سردار به ایران که عده دو میلیارد دالری گرفت که این پول روی چند مورد که روابط خود را حزب دموکراتیک قطع کند ، کاهش روابط با شوروی ، و ایجاد روابط نزدیک با پاکستان از مسله پشتونستان و از اب هلمند دست بکشد داوود خان این کار را کرد و در برکناری حزبی ها حسن شرق ، گل پاچا ، معتاد ، فیض محمد و دیگران را عملی کرد و من خودم استعفا کردم از وظیفه من را در هندوستان سفیر تعیین کرد من هیچوقت عضو پرچم نبودم ولی من را حزبی می دانستند ، عبد الله شادان من شاهد عینی هستم که مدیر افغان فلم بودم و روز های سه شنبه وحید عبد الله می آمد و فلم های خبری را که من تهیه می کردم او چک می کرد در یکی از این فلم ها شما در کنار داوود خان بودید از من خواست شما را بکشم از کنار داود که ممکن نبود چرا راستگرا ها بر ضد شما بودند وحید عبد الله با وجودیکه صلاحیت نداشت ضد رفقا و همکاران داوود خان بود .، شادان داوود خان سفر داشت به پاکستان روابط نزدیک ایجاد کر محور کارش که پشتونستان و اب هلمند بود به فراموشی سپرد ، دوری از پرچمی و ضعیف جلوه دادن آنها را بیشتر ساخت و کاهش روابط با شوروی نقش در بر انداختن رژیم و از بین رفتن خودش و خانواده اش شد که کودتاه دیگر صورت گرفت که تا امروز افغانستان در جنگ می سوزد ») وی در مدت کارش خدمات ارزنده بیشتر دارد که یکی از آنها ایجاد نهضت زنان ، اعمار شاهراه های افغانستان ، چند کار خانه تولیدی ، نیرو گاه های برق آبی وغیره بوده است ، نواقصات هم در کارش وجود داشت که از انجمله تک حزبی ساختن حاکمیت ( جمهوریت ) و منع فعالیت های بقیه احزاب سیاسی ، طرفه رفتن در اراده و سلب حق مردم که صلاحیت های مردم را در دموکراسی نمایشی (جمهوریت ) منحصر به خود ساخته بود قسمیکه در نوشته های پژوهشگران به صراحت امده است وی شخص جا طلب و خودخواه بود با امدن نظام جمهوریت دولت بسیط بود تمام تصامیم از موضع قدرت در بالا مانند دولت شاهی بالای مردم تطبیق و تحمیل می شد کدام تغییرات در قدرت سیاسی وارد نشده بود . مردم افغانستان بعد از به قدرت رسیدن سردار محمد داود خان اولین ریس جمهوری افغانستان که با اعلان نظام جمهوریت ملت را بیشتر امید وار به آبادی ، آزادی محو فقر و گرسنگی ، پیشرفت و ترقی و داشتن لقمه نان در دسترخوان شان نموده بود ، این جمهوری جوان تغییر سیستم به مردم سالاری و دموکراسی که توسط خود خانواده شاهی آغاز شده بود جلب توجه کرد ولی متاسفانه جمهوریت نتواست که در کوتاه مدت به خواستهای مردم پاسخگو باشد . فقر و بیکاری در آن دوره همچنان داد می زد ، اپوزیسیون داخلی به شورش های درونی شروع کرده بود ، تظاهرات مصالمت امیز روشنفکران رهبری کارگران و زحمتکشان به دفاع از حقوق مردم در راه بود، ترور میر اکبر خیبر یک تن از نظریه پردازان حزب دموکراتیک خلق افغانستان و از جمله بنیاد گذاران حزب که در تشبهیه جنازه اش بیشتر از ۱۵هزاز روشنفکران اشتراک کرده بودند که پایه های حاکمیت را به لرزه در آورد گرچه تا امروز در مورد ترور میر اکبر خیبر در وضعیت شکننده حاکمیت ان زمان سپال ها بیشتر وجود دارد که تا هنوز پاسخ داده نشده است که یکی از عوامل سقوط جمهوریت دانسته شده است عوامل دیگر هم وجود داشته که به جلو گیری از تظاهرات دادخواهانه ، رهبران حزب دموکراتیک خلق افغانستان زندانی شدند و رادیو های افغانستان نشرات دستگیری اعضای حزب دموکراتیک خلق افغانستان را اعلان می کرد رهبران حزب دموکراتیک خلق افغانستان که از جمله پر قوت ترین احزاب سیاسی افغانستان بود از جانب رژیم داود خان دستگیر و زندانی شد اعم از نور محمد تره‌کی * ببرک کارمل * داکتر شاه ولی * عبدالحکیم شرعی جوزجانی * غلام دستگیر پنجشیری * سلیمان لایق * محمد حسن بارق شفیعی * حفیظ‌الله امین * محمد حسن ضمیر صافی که دستگیری رهبران شان بقیه اعضای رهبری حزب دموکراتیک خلق افغانستان را بر افروخته ساخت که برای رهایی رهبران شان مجبور شدند به حملات مسلحانه دست بزنند و تلاش می ورزیدند تا رهبران شان را از زندان نجات دهند ولی برای سرنگونی نظام جمهوریت برنامه قبلن تعیین شده یا پلان شده نداشتند با تاسف در وضعیت شکننده آن زمان فضا برای افراد استفاده جو آماده شد . سردار داود محمد خان درست به همین روز ۷ ثور ۱۳۵۷ صبح وقت به ساعت ۷ بجه وزیر داخله انزمان عبدالقدیر را به قصر جهت گفتگو در مورد خواسته بود حالا چه گفتگو ی انجام شده بود در مورد معلومات وجود ندارد ولی به ساعت ۱۱ بجه همان روز جلسه شورای وزیران از جانب سردار محمد داود خان در قصر برگذار شده بود که تا انزمان از رهایی رهبران حزب دموکاراتیک خبری نبود پاسخ مثبت از جانب دولت ان زمان به رهبری سردار محمد داود خان برای بر افروختگان حزب دموکراتیک خلق افغانستان داده نشده بود . حزب دموکراتیک خلق افغانستان که تشکل منظم در موسسات و ادارات کلیدی دولت و اردوی افغانستان داشت
مطابق سند نشر شده از صفحات اجتماعی (نشریه راه پرچم از روزنامه انیس که متن پشتو آن در سالنامه ۱۳۵۷ ضمیمه است گفته شده که « در سال ۱۳۵۷ سه هفته بعد از انقلاب ۷ ثور تصمیم ، قیام ، نحو قیام ، اجرا و اشتراک کننده گان آن همه جانبه معلومات داده شده است که ( انقلاب ۷ ثور ۱۳۵۷) یا به اشاره دیگر پژوهشگران کودتای ۷ ثور ۱۳۵۷ شخصن توسط دستور حفیظ الله امین بدون آگاهی دهی رهبری حزب دموکراتیک خلق افغانستان با دستور حفیظ الله امین مسوول بخش نظامی حزب به یک حلقه مشخص نظامیان اعم از جنرال عبداقادر ، جنرال رفیع ، وطنجار و شهنواز تنی این کودتا انجام یافته که حزب در عمل انجام شده قرار گرفته است ) پس مشخص می توان گفت که این کودتا توسط جناح خلق حفیظ الله امین صورت گرفته است. مصاحبه شاهدان عینی آن دوره به بی بی سی مورخ آقای شهنواز تنی یک تن از قومندانان برجسته حزب دموکراتیک خلق افغانستان در اردوی ملی آن زمان و تعدادی دیگری از رهبران همچو اعضای رهبری آن حزب آقای سلیمان لایق چنین ابراز نظر کرده اند ( حزب برای کودتا آمادگی نداشت دستکیری اعضای رهبری حزب دموکراتیک خلق افغانستلن که آنها در زندان پلچرخی محبوس بودند بقیه اعضای حزب را مجبور به حملات نظامی کرد فعالان حزب دموکراتیک خلق افغانستان برای نجات رهبران شان از زندان پلچرخی به سردار محمد داود خان زمانی حمله ور شدند که این حملات از جانب جنرال قادر ، جگرن رفع ، شهنواز تنی به صورت تحمیلی انجام پذیرفت که آنها قصدی برای از بین بردن نظام و یا کشته شدن سردار محمد داود خان نداشتند متاسفانه در میان همین کشمکش ها اعضای نا مطلوب و استفاده جو برای رسیدن به قدرت از جمله دستور حفیظ الله امین اموزش دیده امریکا بر علیه رژیم صورت گرفت نتایج این حمله نظامی که به دستور شخصی وی بدون آگاهی هیت رهبری حزب صورت گرفته بود کشتن سردار محمد داود با ۱۷ تن از اعضای خانواده اش و تعدادی از طرفداران جمهوریت افغانستان شد که جسد آنها توسط پاچا میر ریس حفظ و مراقبت قوای زرهدار پلچرخی در پلیگون پلچرخی دفن شد
به نقل قول از شاد روان جنرال نبی عظیمی لقب به سپهسالار در کتاب من و آن مرد موقر چنین نوشته است ( •- شباهت موقعیت امین هنگام یورش به قصر تاج بیگ و موقعیت محمد داوود هنگام هجوم بر ارگ ،به حیرتم وا داشت. هردو با خانواده و هر دو مقاومت کردند.اما فرمان مرگ محمد داود در دستان امین و فرمان مرگ امین بدست ارتش سرخ. •۱۵۰۰ و به روایتی ۱۷۰۰سرباز و افسر گارد ریاست جمهوری ،که اسیر گردیده بودند ،بعد از سه روز به جانب افغانی تسلیم داده شدند.) پس چنین به نظر می رسد که کشته شدن سردار محمد داود خان اولین ریس جمهور افغانستان به دستور حفیظ الله امین بدون موافقه اعضای رهبری حزب دموکراتیک خلق افغانستان صورت گرفته است. نظام جمهوری افغانستان با کشته شدن سردار محمد داود خان سقوط کرد و ریس جمهور نورمحمد تره کی رهبر شاخه خلق حزب دموکراتیک خلق افغانستان از زندان ها و به اریکه قدرت سیاسی کشور تکیه است که در ۷ثور ۱۳۵۷ از طریق رادیو ملی افغانستان چنین اعلان شد "برای اولین بار در تاریخ افغانستان آخرین بقایای سلطنت، ظلم، استبداد و قدرت خانواده نادرخان به پایان رسید و تمامی قدرت دولتی بدست مردم افتاد، قدرت دولتی به‌طور مکمل به اختیار شورای انقلابی است. ( ۷ ثور ۱۳۹۸ مصاحبه شهنواز تنی با رادیو آزادی ) به نظر من سقوط نظام جمهوری اسلامی در افغانستان بنا بر وضعیت موجود آن دوره که مردم بخصوص نیاز مبرم به روشنگری داشته اند ، اینکه اذهان عامه در جامعه نیمه فیودالی هنوز برای پذیرش انقلاب ۷ ثور آماده نبود دو موضوع را قابل یاد آری می دانم ! از یک طرف بی تجربه گی رهبران سیاسی در نظام و از جانب دیگر نقش سی ای ،آیی توسط حفیظ الله امین در درون حزب دموکراتیک خلق افغانستان که منجر به کشته شدن ریس جمهور نورمحمد تره کی شاخه خلق شد که توسط حفیظ الله امین شاگرد وفا دار وی ریس جمهور نورمحمد تره کی صورت گرفت این مسله مردم را وحشت زده ساخت در شرایط و اوضاع متشنج حفیظ الله امین به قدرت سیاسی تکیه زد که دوره حاکمیت ریس جمهور حفیظ لله امین با زندانی کردن و کشتار بی رحمانه ی هزاران تن از اقشار مختلف کشور بنام دوره سیاه در تاریخ حزب دموکراتیک خلق افغانستان ثبت شد .
تهیه کننده : زرغونه ولی جرمنی 2023 منابع : من و آن مرد موقر کتاب شاد روان جنرال نبی عظیمی ملقب به سپهسالار ، ویکی پدیا ، مصاحبه ها رادیو آزادی مورخ ۲۵سرطان ۱۴.۱ ، B B C رادیو بی بی سی ۱۷.مارچ۲۰۰۹ و ۱۷.اپریل ۲۰۱۸ دوج ویلی Dw ۸.۱۲.۱۳۹۰ ، ویبسایت راه پرچم ، تاریخ نابغه های جهان ، تاریخ معاصر افغانستان ، مصاحبه عبدالله شادان با قومندان گارد ریاست جمهوری داوود خان دگروال ضیا مجید در امریکا و با اخذ نظریات بیشتر از ۲۰ تن شخصیت های مدبر در حوزه های سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی تاریخ نیم قرن افغانستان و نظر ۶۶ تن از هموطنان در صفحات اجتماعی . ********** بخش دوم
از « جمهوریت داود خانی » تا «امارت طالبانی » حاکمیت و سقوط ریس جمهور نور محمد تره کی بخش دوم نگاهی در مورد تاریخچه نیم قرن اخیر افغانستان
۱۳۵۷ تا جدی ۱۳۵۸ خورشیدی دوره نور محمد تره کی ۱۳۵۷-۱۳۵۸ خورشیدی سور گل نور محمد تره کی رهبر جنایی خلق ( حزب دموکراتیک خلق افغانستان کی بود ؟ نور محمد تره کی فرزند نظر محمد در سال۱۹۱۷ ،۲۳.سرطان ۱۲۹۶ خورشیدی به ولسوالی ناوه غزنی افغانستان متولد شده است وی از قبیله غلزایی و ملیت پشتون بود تحصیلات ابتدایی را در قریه اش به پایان رسانید بعد از آن به کار آغاز کرد بنا بر شناخت که پیدا کرد کویته رفت و بعد به هندوستان رفت زبان انگلسی را فرا گرفت مدت منحیث اموز گار کار کرد وی سیاستمدار ، روزنامه نگار ، نویسنده انقلابی و یک تن از موسسین حزب دموکراتیک خلق افغانستان بود ، از سال ۱۹۶۵تا ۱۹۸۹ دبیر کل حزب بود وی دومین ریس جمهور افغانستان بود که جمهوری دموکراتیک افغانستان را تاسیس کرد خدمات بیشتر کرد ۱می ۱۹۷۸-۲۷مارچ ۱۹۷۹ بعد از موسی شفیق صدراعظم افغانستان شد در سال ۱۹۷۸-۱۴سپتامبر ۱۹۷۹ ریاست هیت ریسه شورای انقلابی را به عهده داشت وی در سال ۱۳۴۳ از جمله بنیاد گذاران حزب دموکراتیک خلق افغانستان بود او‌در انتخابات پارلمان ۱۹۵۶شرکت کرد و در سال ۱۹۶۶ روز نامه خلق ارگان نشراتی حزب دموکراتیک خلق افغانستان را تاسیس کرد آثار وی سله ، با درون مایه انتقاد از اربابان و فیودالان افغانستان سنگسار ,سپین یا سفید ، بی تربیه زوی ، داستان های کوتاه موچی (کفش دوز ) دلندو کیسو توکه ، مقالات متعدد نوشته از جمله ایک پختون کی داستان الم ، در مورد شرایط اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی بلوچستان به زبان اردو زندگی نوین به زبان پارسی وغیره همچنان برگردان ، عروسی من در خیبر"، "خاطرات جنگ چرچیل" و "نطق ویشسنگی دریونو" از آثاری وی است وی یا کودتایی ۷ ثور ۱۳۵۷ قسمیکه گفته شد به دستور شخصی حفیظ الله امین اموزش دیده امریکایی بدون آگاهی رهبری حزب دموکراتیک خلق افغانستان که صو رت گرفت بعد از کشته شدن سردار محمد داود خان ریس جمهور افغانستان نور محمد تره کی به قدرت سیاسی رسید و کودتا ۷ثور را انقلاب پرولتاریا نام نهاد در حالیکه افغانستان هنوز به دوره تاریخی سیاسی برای یک انقلاب پرولتاریا آمده نبوده زیرا افغانستان یک سر زمین نیمه فیودالی بود برای یک انقلاب طی مراحل تاریخی نیاز است. افغانستان هنوز یک کشور سنتی ، مسلمان و قبیلوی بود طبقه کار گر و صنعتی وجود نداشت بعد از کودتا یا انقلاب ۷ثور ۱۳۵۷ حزب دموکراتیک خلق افغانستان به قدرت رسید یعنی شاخه خلق و پرچم بعد از ۷ ثور شورای انقلابی توسط حزب تشکیل شد و اولین فرمان با اعلامیه صادر کرد « شورای انقلابی در اولین جلسه خود نور محمد تره کی را شخصیت بزرگ ملی و سیاسی افغانستان خواند و به حیث ریس شورای انقلابی جمهوری دموکراتیک افغانستان و ریس حکومت اعلان کرد حکومت او از ۷ ثور تا ۲۵سنبله ۱۳۵۸ دوام کرد حزب دموکراتیک خلق افغانستان در رس نور محمد تره کی به اریکه قدرت تکیه زد که هنوز چند ماه نگذاشته بود خدمات نور محمد تره کی با وجودیکه وی شخصی ظالم بود ولی تحت شعار کور ، کالی دودی و یا خانه ، لباس نان تحت همین شعار به کار خود را آغاز کرد ضمن پیشکش برنامه های اصلاحات اعم از ⁃ ایجاد تلویزیون افغانستان ⁃ تامین حقوق زن و اعلان حقوق مساوی با مردان ⁃ منع مصارفات گزاف عروسی ، منع گرفتن شیر بها ، باسواد شدن جبری زنان ⁃ حمایت از دهاقین و کارگران ⁃ اموزش اجباری برای همه از مرد و زن ⁃ بلند بردن سطح زندگی دهاقین و کارگران تقسیم زمین به طور رایگان برای دهقانان ⁃ لغو یا تخفیف زمین داران بزرگ ، سود خواران از دهقانان فرمان های های ذیل را هم صادر و اعلام کرد قرار ذیل است فرمان شماره ۱ خطوط اساسی وظایف انقلابی جمهوری دموکراتیک را منحیث خط مشی و ایجاد تحولات اجتماعی برای آرامی و اسایش مردم
فرمان شماره ۲ دست بلند داشتن جناح خلق در قدرت مخالف به وحدت حزبی خلق و پرچم معاونین و اعضای حکومت اعلان شد فرمان شماره ۳ قانون اساسی ۵ سال ۱۳۵۵ ملغی شد تمام و بقیه اسناد ، فرامین ، قوانین و مقررات نافذه مطابق به اهداف جمهوری دموکراتیک افغانستلن باشد قابل اجرا قرار داده شد و محکمه نظامی انقلابی به شورای انقلابی نام گذاری شد فرمان شماره ۴ تغییر بیرق سیاه ،سرخ ، سبز به رنگ رنگ سرخ و نشان خلق مبدل شد فرمان شماره ۵ ۲۳ تن از خانواده سلطنتی سلب تابعیت شد فرمان شماره ۶ رهایی ملیون ها دهقان و کارگر را از یوغ فیودالان و ستمگران اعلان کرد فرمان شماره ۷ در عقرب ۱۳۵۷ تساوی حقوق زن و مرد ، منع ازدواج اجباری ، تعیین مهریه زنان فرمان شماره ۸ محو نظام فیودالی ، و ماقبل فیودالی از نظام اقتصادی و اجتماعی تحکیم اتحادیه کارگران و دهاقین و محو استثمار فرد از فرد بلند بردن محصولات زراعتی به منظور تهیه غذا و متنوع برای مردم ، ارتقاع صادرات زراعتی و صنایع با همین فرمان ها و رهایی ۹۰۰۰ زندانی ولی مردم روزانه شاهد حرکت های ستمگرانه رژیم بود و از جانب دیگر فرمان شماره ۷ تقسیم زمین های اربابان و زمینداران که سال های دراز دهقانان را استثمار کرده بودند و برای دهقان ارباب از نگاه مذهبی و فرهنگی جایگاه بلند و خاص داشت ، چندی نگذشت که حکومت نو پا با نا رضائتی اربابان و زمینداران که مالکیت شخصی انها را به طور رایگان برای دهاقین بی زمین و بی بضاعت تقسیم کرده بودند مواجه شد از جانب دیگر اشتباهات دولت نو پا تغییر بیرق با نشان سرخ ، توهین کردن به مقدسات مذهبی و احترام نکردن به آن ، روحانیون را همچنان بر افروخته ساخته بود زمینداران و اربابان با استفاده افزاری از همین دهاقین و روحانیون بر علیه رژیم به پا خواستند در همین زمان مشکلات داخل حزب اعم از جا طلبی های حفیظ الله امین ، و دور کردن شاخه پرچم ، ستمگری بالای مردم ، احترام نگذاشتند به مذهب و سنت های مردمی همچنان به اقدامات خونین دست زد ، مخالفت با همفکران و همرزمان اش شاخه پرچم که تعدادی از رهبران و پیشتازان آنان را یا تبعید کرد یا هم زندانی ، ببرک کارمل و چندین تن از اعضای رهبری پرچم را نخست سفیر ساخت بعد آنان را بنام جاسوس از حزب اخراج کرد به این شکل تعدادی رهبران شاخه پرچم تبعید شدند تعدادی هم در زندان بودند اتحاد شوروی دید که صلاحیت های بیشتر را حفیظ الله امین دارد متوجه شد وضعیت درونی حکومت بحرانی است حکومت ضعیف شده و سقوط خواهد کرد نور محمد تره کی در هاوانا سفر کرد جهت اشتراک در یک کنفراس که دعوت شده بود چون اتحاد شوروی که نظاره و نگران وضعیت افغانستان بود در بازگشت مقامات اتحاد شوروی از نور محمد تره کی خواستند با هم دیدار داشته باشند که در این دیدار بهتر شدن روابط نور محمد تره کی با ببرک کارمل و از بین بردن حفیظ الله امین که شاگرد سی ، ای هی بود و قصدا وضعیت را با تحمیل ظلم و ستم و دستگیری های شبانه روحانیون ، متنفذین مردم و دور کردن حلقه پرچمی ها از کنار نور محمد تره کی با عقده های شخصی خودی امین با پرچمی ها مطرح شده بود و اتحاد شوروی متوجه شد و خواست خفیظ الله امین را از صحنه سیاسی برای ابد دور کند زمانیکه تره کی به کابل می اید حفیظ الله امین قبلن از برنامه شوروی در موردش اطلاع یافت بود پیش از اینکه نور محمد تره کی برای از بین بردن حفیظ الله امین دست به کار شود حفیظ الله امین دست به کار شد در سال ۸اکتبر ۱۹۷۹ مطابق ۱۸ میزان سال ۱۳۵۷ به سن ۶۲ سالگی به دستور حفیظ امین که بنام شاگرد وفادارش لقب یافته بود توسط سه تن به اسم های ۱- روزی ریس ارکان سیاسی گارد ۲- عبدالودو ریس مخابرات گارد ۳محمد اقبال ریس جمهور تره کی را در اتاق خوابش دستان اش را بستند در حالیکه او اب می خواست دست به گلویش برده فشار دادند و بعد بالشت را به دهن اش گذاشته به قتل رسانیده اند که جریان مکمل اعترافات شان از قتل نورمحمد تره کی در روزنامه انیس و حقیقت انقلاب ثور دست نشر سپرده شد به نقل و قول از قاسم اسمایی در سال ۲۰۱۷ « از دست بوسی استا تا گذاشتن بالشت در دهنش » که به مناسبت ۳۸ سالروز شهادت نور محمد تره کی دست نشر رسیده است چنین می نگارد « نورمحمد تره کی "منشی عمومی کمیته مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان ورئیس شورای انقلابی جمهوری دموکراتیک افغانستان" به تاریخ 25 سنبله 1358 در نتیجه یک کودتای آرام درون حزبی به رهبری حفیظ الله امین وبدون کوچکترین مخالفت، از تمام پست های حزبی و دولتی برطرف وبا همه اعضای فامیل (خانم، برادر و برادرزاده ها) ویاورانش دستگیر شد ودر وسایل ارتباط جمعی، خبر این "کودتا" با این جمله بندی اعلان گردید: «پلینوم کمیته مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان امروز ساعت نه قبل از ظهر تا به ساعت ویک ونیم بعد از ظهر به صورت فوق العاده تحت ریاست داکتر شاه ولی منشی و عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی جلسه نمود. در این جلسه روی درخواست (نورمحمد تره کی) بحث و مذاکره صورت گرفت. نورمحمد تره کی درین خواست تقاضا نموده بود که بنابر علل صحی و ناتوانی مزاجی نمیتواند به کارهایش به مقامات حزبی و دولتی ادامه دهد. پلینوم کمیته مرکزی موضوع را تحت ارزیابی و مطالعه دقیق و همه جانبه قرار داد و در نتیجه به اتفاق آرا در خواست او را تصویب و بعوض وی رفیق حفیظ الله امین منشی و عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی و لومړی وزیر را به حیث منشی عمومی کمیته مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان انتخاب نمود.» روزنامه انیس شماره مسلسل 14866 مورخ 25 سنبله 1358 برای تکمیل کودتا، به تعقیب سبکدوشی نورمحمد تره کی از مقام حزبی، جلسه شورای انقلابی نیز تحت ریاست داکتر شاه ولی دایر وبا فیصله مشابه، حفیظ الله امین به حیث رئیس شورای انقلابی، جا نشین نورمحمد تره کی شد.
«کابل 18 میزان (ب) نورمحمد تره کی رئیس سابق شورای انقلابی در اثر مریضی شدیدی که از چندی باینطرف عاید حالش شده بوده صبح دیروز وفات یافت، اناواناالیه راجعون. جنازه مرحومی دیروز در حضیره فامیلی اش به خاک سپرده شد.» ذکر این نکته ضرور است که ترور معنوی شادروان نورمحمد تره کی مدتها قبل از کشتن جسمی او شروع شده بود. حفیظ الله امین به تدریج احساس میکرد که با همه تلاشهایش نمیتواند رهبر پذیرفته شده در بین صفوف جناح خلق باشد وبزرگترین مانع را در مورد، موجودیت نورمحمد تره کی و سابقه مبارزه او میدانست. امین برای برداشتن این مانع، ماه ها قبل از کودتا با سازماندهی به ظاهر خیرخواهانه و تحریک احساس خودخواهی وبزرگ بینی شادروان نورمحمد تره کی کمپاین طولانی ووسیع چند بعدی را برای تبلیغ کیش شخصیت او براه انداخت و خودش با ذکر القاب گوناگون که بعداً در وسایل ارتباط جمعی تکرار آن حتمی شمرده میشد؛ پیشگام این طرح بود وبا پخش عکس ها ونصب پوسترهای بزرگ آنرا تقویت میکرد. امین با سازماندهی تجلیل سالگرد او به سبک "شاهانه" وسپس نشر آن از طریق تلویزیون ضربه بزرگی را بر شخصیت و سابقه مبارزۀ آن وارد کرد و همزمان با آن از طریق افراد وشبکه های مخصوص خویش در سازمانهای حزبی تبلیغات وسیع را برعلیه او براه انداخت و سرانجام به اقدام نهایی که محو فزیکی او بود دست یازید. تحقیقاتی که در مورد مرگ شادروان تره کی بعد از ششم جدی1358 صورت گرفته، بیانگر این مطلب است که وی شب 16 بر17 میزان سال 1358، به دستور حفیظ الله امین که لقب قوماندان دلیر انقلاب را پیشوند نام خویش ساخته بود وشعار "مصئونیت، قانونیت وعدالت"، را شعار روز میدانست، باگذاشتن بالش بر دهنش به طرز وحشیانه به قتل رسیده است. این در حالی بود که تا چند روز قبل از آن، امین اورا استاد، رهبر و ... خطاب میکرد و برای ابراز ارادت، در محضرعام بوسه ها بر دستانش میزد و بارها تکرار میکرد که "او و تره کی روح وجسم اند." برای پی بردن کامل به تراژیدی مرگ شادروان تره کی، متن جریان تحقیق قاتلین بالفعل او، از شماره 21 دوردوم روزنامه حقیقت انقلاب ثور مورخ 6 دلو 1358 بازنویسی شده است به این ترتیب ریس جمهور مستعبد حفیظ الله امین به قدرت سیاسی افغانستان مخالف به خواست شوروی به اریکه قدرت تکیه زد .
تهیه کننده : زرغونه ولی 07.07.2023
منابع : ویکی پدیا ، ⁃ گستره زندگی قاسم اسمایی مورخ ۱۳.۱۰.۲۰ ⁃ بی بی سی مورخ 12.2009 ⁃ دوج ویلی ۱۳۹۱.۱.۲۹ ********* بخش سوم نگاهی به چهار دهه جنگ افغانستان از «جمهوریت داود خانی تا امارت طالبانی »
دوره موقت حاکمیت ریس جمهور حامد کرزی از ۲۲ دسمبر ۲۰۰۱ -۱۳.جولای ۲۰۰۲ مطابق دوره انتخابی ۲۹سپتامبر ۲۰۱۴ مطابق
حامد کرزی ریس جمهور اسبق افغانستان کیست ؟ حامد بنت عبدالاحد تخلص خانواده گی اش کرزی است وی در ۲۴ دسامبر ۱۹۵۷ در روستا کرز در نزدیکی قندهار چشم به دنیا گشوده است از قوم پوپلزی است و ملیت اش پشتون می باشد تحصیلات لیسه حبیبه در کابل به پایان رسانیده است و در سال ۱۹۸۰ تحصیلات عالی را منحیث کارشناس علوم سیاسی و ارتباطات بین المللی در هندوستان از دانشکده هیماجا پدرش فراغت گرفته است به زبان های پشتو ، فارسی ، انگلسی و اردو روان تکلم می نماید
وی در سال ۱۹۹۹ با داکتر زینب قریشی ازدواج کرد ثمر ازدواج اش یک پسر و دو دختر می باشد بنام های میرویس نازو یا ملالی و هوسی می باشد پسرش در سال ۲۰۰۷ در بیمارستان رابعه بلخی کابل به دنیا آمد کرزی که پسر نداشت مطابق فرهنگ افغانستان که داشتن پسر ارجیعت دارد با به دنیا امدن پسرش شادمان گردید اسم اش را میروس گذاشت که میروس خان هوتک یکی پادشاهان افغانستان بود و چنین گفت « خداوند متعال فرزندم را خادم مردم افغانستان بسازد و در راه خدمتگزاری به مردم به او توفیق دهد » فرزند دوم کرزی دختری است که در سال ۱۳۹۳هجری شمسی مطابق ( ۲۰۱۲میلادی ) در یکی از بیمارستان های دهلی که اسم اشرا ملالی گذاشت در بعضی نوشته ها نازو یاد شده است فرزند سومی اش هم هوسی نام دارد
وی داری شش برادر و یک خواهر است وی اسپ سوار ماهر و مطالعه را دوست دارد بیشتر به مطالعه فلسفه می پردازد یکی از برادران وی به نام احمد ولی کرزی ریس شورای قندهار در سال ۱۹۶۱ مطابق ۱۳.ژوئیه ۲۰۱۱ توسط طالبان ترور شد پدرش عبد الاحد کرزی یک تن از متنفذین قوم پوپلزی بوده در دهه شصت معاون ریس پارلمان بوده است وی در اوخر دهه نود در شهر کویته به دستور ملا عمر توسط طالبان به شهادت رسید جدش حامد کرزی همچنان به حیث سناتور افغانستان ایفای وظیفه کرده است حامد کرزی بعد از ختم تحصیلات به پاکستان برگشت و با جمع آوری کمک های مالی در کنار مجاهدین پیوست سال‌های ( ۱۹۷۹- ۱۹۸۹) علیه شوروی ها در افغاانستان پرداخت وی مدت به عنوان معاون وزیر خارجه در افغانستان کار کرد بعد از ترور پدرش در سال ۱۹۹۹ او به عنوان ریس قوم پوپلزایی معرفی شد حامد کرزی یکی از حامیان اعلخضرت اهر شاه و یک تن از مشاوران سیاسی شاه افغانستان بود علاقمند بود شاه اعلحضرت دوباره در تخت سلطنتش افغانستان برگردد بعد از قتل پدرش حامد کرزی با بسیج مردم برای از بین رفتن طالبان به پا خواست وی برای انتقام جوی از طالبان که پدرش را به قتل رسانیده بودند در افغانستان گروپ های زا علیه سقوط طالبان جمع کرد و علیه طالبان در مبارزه بود که در اکتبر ۲۰۰۱ با حمله متحده امریکا به افغانستان وی به یک شخصیت سیاسی غایب مبدل شد که سال ۲۰۰۱ کنفراس بن جرمنی تعیین کننده تحولات جدید سیاسی در افغانستان شد در ۱۱.سپتامبر ۲۰۰۱ حمله تروریستی بر برج های دوغلو امریکا مرکز تجارتی جهانی ایالات متحده امریکا که منجر به کشتار ، زخمی شدن و محلول شدن صد ها گردید امریکا برای گرفتن انتقام از عاملین این حمله تروریستی ، عرب ها اعضای القاعده تثبیت شد برای محو تروریسم جهانی خواست سر باند تروریسم اسامعه بن لادن که نیرو هایش در توره موره سرحدات افغانستان مستقر بود ریشه کن نماید از طالبان تقاضا کرد تا اسامعه بن لادن را تسلیم ایالات متحده امریکا کند ولی طالبان از تسلیم کردن ان سر باز زدند و در سال ۱۳۷۵ هجری شمسی مطابق ۱۹۸۶میلادی حاکمیت طالبان با تخطی های مشهود از قوانین منشور ملل متحد همراه بود هیچ کشور از جهان طالبان را به رسمیت نشناخته به درد سرطانی جهان مبدل گشته بود بهانه خوبی برای نجات مردم افغانستان توسط جامعه جهانی بخصوص ایالات متحده امریکا شد که پروژه طویلمدت خود را با حمله به افغانستان و لانه های تروریستی بخصوص دستگیری اسامعه بن لادن با تدابیر قبلن تنظیم شده در افغانستلن تطبیق کند که بعد از چانه زنی ها در تطبیق عملیات به افغانستان به حمایت ملل متحد با ۳۰ تن از سیاسیون و متنفذین افغانستان به شمول ریس جمهور اسبق افغانستان برهان الدین ربانی ، داکتر عبد الله عبدالله ، یونس قانونی ، ستار سیرت ، داکتر اشرف غنی ، جامد کرزی و دیگران همدست شد کنفرانس بن را تحت عنوان تامین صلح و ثبات و ختم جنگ افغانستان که معمار اصلی آن «اخضر ابراهیمی » نماینده ویژه سازمان ملل در آمور افغانستان بود، اما حامیان این ایده ایالات متحده امریکا ، اتحادیه اروپا بخصوص المان پیشقدم گردید که این کنفراس در ۱۴ میزان ۱۳۸۰ هجری شمسثی مطابق به ( ۲۷ نوامبر ۲۰۰۱ ) میلادی در بن جرمنی بر گزار شد تا ختم جنگ و تامین صلح دایمی را در افغانستان هسته گزاری کنند اهداف اصلی آن بر پایه حکومت انتقالی مشروع که مورد قبول جهان و مردم افغانستان باشد ، پایان جنگ بر قراری صلح دایمی ، آشتی ملی ، احترام به حقوق بشر ، استقلال ، حاکمیت ملی و تمامیت ارضی افغانستان ، تامین حقوق مردم افغانستان برای انتخابات آینده سیاسی مطابق به اصول اسلام ، دموکراسی ، تامین عدالت اجتماعی ، حضور گروه های گروه های مختلف سیاسی ، اشتراک اعضا ، تشکیل لویه جرگه ، تشکیل ارتش ملی و باز سازی افغانستان با جلب حمایت و سرعت دادن کمک اقتصادی جهانی بود نخست در این کنفراس تصمیم گرفته شد تا اعلحضرت شاه سابق افغانستان دوباره به سلطنتش برگردد و دکتر عبداستار سیرت وزیر عالیه اسبق افغانستان نخست وزیر تعیین گردد با گرفتن ۱۱ رای در مقابل حامد کرزی که عبدالستار سیرت ۳ رای داشت برنده رهبری حکومت موقت باشد ولی در اثر مداخله کشور ایران و ایالات متحده امریکا به عوض حکومت شاهی حکومت موقت جایگزین گردید و دکتر عبدالستار سیرت به دلایل مسایل قومیتی به نفع حامد کرزی کنار رفتم
از رامین انوری گزارشگر چنین می خوانیم ( ترکیب قومی کابینه موقت کابینه ای به رهبری حامد کرزی، ۳۰ کرسی داشت که با توجه به ترکیب قومی میان گروه های سیاسی افغان، تقسیم شد. از این جمع، یازده کرسی به پشتونها رسید، هشت کرسی را تاجیک ها اشغال کردند، پنج کرسی دیگر به هزاره ها داده شد، سه کرسی به افراد وابسته به قوم ازبیک تعلق گرفت و بقیه کرسیها به سایر اقلیت های قومی رسید. دو زن - سیما سمر و سهیلا صدیق – نیز به کابینه موقت راه یافتند و وزارتهای امور زنان و صحت به آنها داده شد. علاوه بر این، خانم سمر، به عنوان یکی از پنج معاون آقای کرزی نیز تعیین شد.) در کنفراس بن المان در دسامبر سال ۲۰۰۱ کرزی توسط شخصیت های برجسته سیاسی مجاهدین افغانستان اعم از ائتلاف شمال ، یونس قانونی ، داکتر عبد الله عبدالله ، ریس جمهور اسبق افغانستان صلاح الدین ربانی ، داکتر اشرف غنی ، نماینده گان ملل متحد وغیره اشتراک داشتند که حامد کرزی را با اتفاق آرا برای خدمت در حکومت منحیث ریس دولت موقت به مدت شش ماهه انتخاب کردند و در سال ۲۰۰۱ بعد از حمله نظامی امریکا به نظام مستقر طالبان در افغانستان توسط حکمی تحت حمایت ملل متحد همچنان انتصاب شد که بعداز حمله نظامی امریکا به نظام مستقر طالبانی در افغانستان به قدرت رسید از گزارش دوج ویلی (با تشکیل حاکمیت موقت و قرار گرفتن حامد کرزی، رییس جمهور فعلی در راس این اداره، جناح های سیاسی متعدد در افغانستان نیز که خستگی مردم از جنگ را درک می کردند، از آن استقبال کردند. برهان الدین ربانی، رییس جمهور وقت دولت مجاهدین که نمایندگانش با اشتراک در کنفرانس، معاهده بن را امضا کرده بودند، به تاریخ اول ماه جدی سال 1380 برابر با 22 دسامبر سال 2001 میلادی، در یک مراسم رسمی، قدرت را به حاکمیت موقت ایجاد شده تسلیم داد. تسلیم قدرت از سوی برهان الدین ربانی به حامد کرزی، در نوع خود در افغانستان بی نظیر بود. این برای اولین بار بود که در تاریخ افغانستان، قدرت - در بلندترین سطح- بدون خونریزی، بدون کودتا و بدون شورش و در آرامی از یک مرجع به مرجع دیگری سپرده می شد.) هدف از ایجاد حکومت موقت در افغانستان گذار به سوی دموکراسی و ثبات بود که وطایف مشخص در برابر حکومت موقت قرار داشت اصلاحات اداری در چوکات کمیسیون مستقل اصلاحات و خدمات ملکی که هدف آن تغییرات در ابعاد گونا گونی حقوقی ، مدیریتی ، فرهنگی ساختاری ، منابع بشری ، فنی ، طرفیتی سازمانهای ملکی افغانستان جهت معیار سازی این سازمان ها که برای خدمات معیاری به مردم عنوان شده بود ، حقوق بشر در چوکات کمیسیون مستقل حقوق بشر ایجاد شد که هدف آن مراقبت از حقوق بشری و تحقیقات ناشی از تعهدی بر حقوق بشر و رسیده گی به جنایات جنگی سال های گذشته بود ، اصلاحات عدلی قضایی ، که هدف آن تدوین قانون ، اموزش کارمندان قضایی و ارزیابی سیستم عدلی و قضایی در جهت ایجاد اصلاحات عدلی و قضایی افغانستان و همچنان برگزاری لویه جرگه اضطراری بود هدف آن تعیین سرنوشت کشور به زبان مصالحه نه به زبان تفنگ بود در سال ۲۰/۳/۱۳۸۱ تا ۲۸/۳/۱۳۸۱ به عنوان نخستین لویه جرگه اضطراب ی برگزا شد که متحدین افغانستان از آن حمایت کردند بر گزار شد که ۱۶۵۰ تن به نماینده گی از مهاجران خارج کشور هم تعدادی اشتراک کردند و همچنان زنان پر رنگ بودند که توجه جهان را به خود جلب کرد داکتر مسعوده جلال یک تن از زنان روشنفکر خودش را کاندیدای ریاست جمهوری افغانستان در مقابل حامدکرزی کرد که برنده نشد و حامد کرزی رییس اداره موقت در رقابت با داکتر مسعوده جلال، توانست آرای بیشتر شرکت کنندگان در این جرگه را به دست بیاورد و ریس حکومت انتقالی افغانستان شد که اهداف تعیین شده در دوره حکومت موقت ششماه توسط فرمان های جداگانه موفقانه تطبیق شد. مقصد از ایجاد حکومت انتقالی در افغانستان این بود که بعد از دوره موقت پراکنده گی های قدرت تا حدود منسجم شود و آماده کی برای محو جنگ و تامین صلح و ثبات تا در دوره انتقالی این مشکل را پایان دهد و گسترده تر فعالیت کند ، برای رسیدن به صلح و ثبات دایمی توسط قانونمند سازی جامعه به پیش برود از گزارش دوج ویلی می خوانیم در مورد ( ریس جمهور حامد کرزی برای نخستین بار قانون اساسی را که در لویه جرگه تصویب شده بود تدوین و تصویب قانون اساسی یک گام مهم در پیش برد پروسه ملت سازی در افغانستان بود که به عنوان یکی از مهم ترین بخش های موافقت نامه بن محسوب می گردد. تهیه یک سند مشترک به عنوان مظهر خواسته مشترک تمام مردم افغانستان، می توانست به خستگی مردم خسته از جنگ افغانستان پایان دهد.
تدوین و تصویب قانون اساسی یک گام مهم در پیش برد پروسه ملت سازی در افغانستان بود که به عنوان یکی از مهم ترین بخش های موافقت نامه بن محسوب می گردد. تهیه یک سند مشترک به عنوان مظهر خواسته مشترک تمام مردم افغانستان، می توانست به خستگی مردم خسته از جنگ افغانستان پایان دهد. در موافقتنامه بن تصریح شده بود که قانون اساسی جدید توسط لویه جرگه قانون اساسی که در ظرف 18 ماه بعد از تأسیس اداره انتقالی دایر می گردد، تصویب گردد. همین موافقتنامه پیش بینی کرده بود که یک کمیسیون قانون اساسی از سوی دولت انتقالی به همکاری ملل متحد تأسیس خواهد شد. بر اساس این تعهدات، حامد کرزی رییس دولت انتقالی به تاریخ 13 میزان 1381 برابر با 5 اکتوبر سال 2002 میلادی، نه نفر را به عنوان اعضای کمیسیون تسوید قانون اساسی تعیین کرد. این کمیسیون تحت رهبری نعمت الله شهرانی، معاون رییس دولت، مسوده ابتدایی قانون اساسی را تهیه و به کمیسیون تدقیق قانون اساسی سپرد. کمیسیون تدقیق قانون اساسی با عضویت 35 نفر از طرف رییس اداره انتقالی تشکیل شد. این کمیسیون مسوولیت یافت تا در مشوره با مردم، مسوده قانون اساسی را برای ارایه در لویه جرگه قانون اساسی تهیه کند. این کمیسیون در ماه ثور1382 به کار آغاز کرد قانون اساسی جدید در لویه جرگه قانون اساسی که در ماه های قوس و جدی 1382 برگزار گردید به تصویب رسید. اعتراض ملالی جویا که از جوانترين نمايندگان حاضر در لويه جرگه قانون اساسی بود، بر حضور برخی از رهبران گذشته دوران جنگ، یکی از بحث های واکنش بر انگیز در این جرگه بود که با استقبال و اعتراض شماری از نمایندگان رو به رو گردید. ملالی جویا خطاب به هيات رييسه بر حضور تعدادی از رهبران دوران جنگ در ترکیب کمیته های ده گانه جرگه اعتراض کرده بود. تصویب قانون اساسی مهم ترین و نهایی ترین گامی بود که برای گذار افغانستان به ثبات و دموکراسی در توافقنامه بن پیش بینی شده بود. تصویب قانون اساسی زمینه را برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی و حاکم شدن یک دولت مقتدر، مردمی و مشروع در افغانستان مساعد ساخت. در پرتو قانون اساسی 1382 انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در سال 1383 و انتخابات پارلمانی در سال 1384 برگزار شد و پروسه واگذاری قدرت به مردم و ملی سازی حاکمیت که به عنوان زمینه رسیدن به ثبات در معاهده بن در نظر گرفته شده بود، به اجرا گذاشته شد..) و مسله مهم دیگر در این دوره صلح و مذاکره با طالبان بود که بدون دستاورد باقی ماند با وجودیکه کار صورت گرفت ولی با دستاورد نبود هیچ دورنمای روشنی برای گفتگوهای صلح با طالبان وجود نداشت نهادهای زیادی ساخته شده و یا بازسازی شده اند؛ نیروهای نظامی این کشور تقویت شده اند و معارف و صحت رشد کرده است.با وجودیکه وی تعدادی از شخصیت های مختلف ملیت های ضد طالبانی و رهبران منطقوی را در کابینه خود به پست های ارشد در دولت تعیین کرد آن شکل که انتظار می رفت نتواست در ادامه خدمات اش موفق باشد و ناکامی های زیادی نیز به چشم می آید، دو نمونه ی مهم، فقر و ناامنی و متهم به فساد بود با وجودیکه در بخش زنان قوانین خوب را تصویب و عملی کرد ولی آنچنان که نیاز بود بنا بر فساد اداری از پایان ترین ارگان های قضایی تا پارلمان مشکلات جدی برای زنان وجود داشت و به گزارش ملل متحد ( گزارش سازمان ملل متحد از تلفات غیرنظامیان نشان می‌دهد که تنها در سال ۲۰۱۳ نزدیک به سه هزار غیرنظامی در جریان خشونت‌ها در افغانستان کشته و بیش از پنج و نیم هزار نفر دیگر زخمی شدند. این گزارش، نیروهای دولتی و بین‌المللی را مسئول یازده درصد این تلفات قلمداد کرده است. دولت افغانستان اما در زمینه ایجاد مکانیسمی برای شناسایی و مجازات عوامل این گونه تلفات ناکام بوده و در بسیاری موارد، سربازان دولتی که مرتکب نقض حقوق بشری شده‌اند، آزادانه گشت و گذار می‌کنند.)
به این اساس روابط اش بطور فزاینده ای با ناتو تیره و تار شد وی در پایان دوره ریاست جمهوری اش در سال ۲۰۰۹ دوباره خودش را به ریاست جمهوری کاندیدا کرد برنده شد در سال ۲۰۱۴ در ختم کار ریاست جمهوری اش این سمت را به داکتر اشرف غنی واگذار شد به این شکل داکتر اشرف غنی به اریکه قدرت سیاسی افغاانستان مشترکن با داکتر عبدالله عبدالله تکیه زد .
منابع :
⁃ مقاله رامین انوری خبر نگار مروری بر کنفرانس بن از از ۷ آذر ۱۳۹۰ تا ۲۸نوامبر ۲۰۱۱ - ۱۲اذر ۱۳۹۰تا ۳دسمبر ۲۰۱۱ ⁃ خبر گزاری بی بی سی ۶ مای ۲۰۰۴ مطابق به ۹ خر داد ۱۳۹۳ ⁃ ویکی پدیا ⁃ بناینگزازی صدای افغان ( آوا) ⁃ پرو فایل حامد کرزی ⁃ ۴/۹/۱۳۹۰ گزارش دوج ویلی دوج ویلی نشر مقالات نویسنده گان شاه حسین مرتضوی و محمد هاشم قیام ⁃
https://www.dw.com/fa-af/%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%81%D9%82%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A8%D9%86-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D9%86%DA%86%D9%87-%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA/a-15556245
https://www.bbc.com/persian/afghanistan/2009/11/091119_ram_karzai_inauguration
ی این کنفرانس تصمیم گرفته شده بود که اعلیحضرت محمدظاهرشاه پادشاه سابق افغانستان دوباره به تخت سلطنتش برگردد و دکتر عبدالستار سیرت به عنوان نخست وزیر تعیین شود، اما با دخالت و تبانی نظام جمهوری اسلامی ایران و آمریکا این تصمیم بر هم زده شد و بجای پادشاهی دولت موقت به ریاست حامد کرزی انتخاب شد که در ادامه در سال ۲۰۰۴ در انتخابات به عنوان رئیس‌جمهور نیز انتخاب شد.[۱] کرزی متعاقباً بسیاری از متحدان ضد طالبان و رهبران منطقه‌ای را به پست‌های ارشد در دولت موقت و در پست‌های ارشد در دولت‌های استانی منصوب کرد. کنفرانس موافقت‌نام توافقنامه بن یا توافقنامه ایجاد دولت موقت در افغانستان برای تأسیس دوباره مؤسسات دولتی دائمی اولین توافقنامه تصویب‌شده در ۵ دسامبر سال ۲۰۰۱ بود که با هدف ایجاد مجدد کشور افغانستان پس از حمله آمریکا به افغانستان در پاسخ به حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ انجام‌شد. از آنجا که از سال ۱۹۷۹ به بعد هیچ دولت مورد تأیید مردم افغانستان وجود نداشته‌است، لازم بود برای تشکیل یک دولت ملی لویه‌جرگه انجام‌شود و حکومتداری به‌صورت دوره انتقالی باشد. با این وجود، در پی پیروزی سریع نیروهای ائتلاف شمال و ایالات متحده آمریکا باید اقدامات فوری انجام می‌شود. پیش https://www.bbc.com/persian/afghanistan/2014/05/140508_fm_karzai_legacy_afghanistan_profile_2001_2014 کرزی در دوران ریاست جمهوری‌اش، در جامعهٔ بین‌المللی برای کاریزما، لباس بلند و قبیله‌ای و کلاه قره‌قلی و همچنین به عنوان یک سازندهٔ اتحاد بین جوامع افغانستان شناخته می‌شود. رابطهٔ او با ناتو و ایالات متحده به در سال‌های بعد به‌طور فزاینده‌ای تیره و تار شد و او چندین بار متهم به فساد شده‌است.[۴][۵][۶] پس از فروپاشی جمهوری اسلامی افغانستان در ۱۷ اوت ۲۰۲۱، گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی وابسته به طالبان، همراه با کرزی و عبدالله عبدالله، رئیس شورای عالی آشتی ملی و رئیس اجراییه سابق، در دوحه دیدار کردند تا یک دولت موقت برای طالبان را تشکیل دهند.[۷][۸] در ۲۵ اوت گزارش شد که شورایی با ۱۲ عضو تشکیل خواهد شد تا حکومت دفاکتو جدید امارت اسلامی افغانستان را اداره کند. بنابر گزارش‌ها روی ۷ عضو توافق شد: کرزی، عبدالله، حکمتیار، عبدالغنی برادر، محمد یعقوب، خلیل حقانی و حنیف اتمر.[https://www.bbc.com/persian/afghanistan/2014/05/140508_fm_karzai_legacy_afghanistan_profile_2001_2014 توسط بن فارمر در کابل 6:00 صبح BST 20 اوت 2009 36 نامزد برای ریاست جمهوری در حال رقابت هستند، اما تنها تعداد انگشت شماری هستند که هر گونه چالشی را به وجود می آورند که احتمال دارد شانس آقای کرزی را برای کسب 50 درصد آرا و دوری از دور دوم کاهش دهد. آخرین نظرسنجی قبل از انتخابات روز پنجشنبه او را 44 درصد نشان داد که حتی از نزدیکترین رقیبش نیز بسیار جلوتر بود. پشتون قومی که از سال 2001 رهبری افغانستان را بر عهده داشت اولین رئیس جمهور منتخب این کشور بود. کاریزماتیک و به خاطر ردای راه راه قبیله ای و کلاه پوست بره اش معروف بود، او محبوب جامعه بین المللی شد. اما هشت سال ناامیدی، فساد ادعایی، اتلاف و خشونت فزاینده از آن به بعد دوستان بسیاری را در خارج از کشور از دست داده و وجهه او را در داخل کشور مخدوش کرده است. مقالات مرتبط انتخابات افغانستان: مشخصات نامزد اشرف غنی 20 اوت 2009 انتخابات افغانستان: مشخصات نامزد رمضان بشردوست 20 اوت 2009 انتخابات افغانستان: مشخصات نامزد عبدالله عبدالله 20 اوت 2009 آقای کرزی که یک سیاستمدار زیرک و ائتلاف ساز است، پس از ایجاد ائتلافی از جنگ سالاران سابق و رهبران شبه نظامی برای متحد کردن آرای بلوک قومی افغانستان، همچنان مورد علاقه برای پیروزی است. با وجود برخی ناامیدی ها، انتظار می رود که او اکثریت آرا را در جنوب به شدت ناسیونالیست پشتون به دست آورد. او از همان قبیله خانواده سلطنتی سابق افغانستان است و قبل از پیوستن به مجاهدین ضد شوروی در پاکستان، در هندوستان علوم سیاسی خوانده است. آقای کرزی در ابتدا با حمایت از طالبان، بعداً از پاکستان برای سرنگونی اسلام گرایان سختگیر در کابل کار کرد. او در اواخر سال 2001 با انتصاب به عنوان رئیس دولت موقت این کشور در حکمی تحت حمایت سازمان ملل به افغانستان بازگشت. ******* ۹- نگاهی به چهار دهه جنگ افغانستان از «جمهوریت داود خانی تا امارت طالبانی » حاکمیت و سقوط ریاست جمهوری داکتر اشرف غنی احمد زی سال ۲۹.سپتامبر ۲۰۱۴ تا ۱۵اگست ۲۰۲۱
داکتر محمد اشرف غنی بنت شاه پسند متخلص به احمدزی در ثور ۱۳۲۸هجری شمسی مطابق ۱۹ مای ۱۹۴۹ در خانواده کارگردر ولایت لوگر متولد گردیده و ملیت اش پشتون از قوم غلزایی یا خلجایی ها و از قبیله احمدزی است ، مادرش بانو کوکبه ملقب به ( ضیاگل ) صبیه ای احمد علی لودین یک تن از بزرگان قوم پشتون بوده است وی تحصیلات ابتدایی را در لوگر و ثانوی را از لیسه حبیبه کابل ادامه داده فارغ التحصیل گردیده است و تحصیلات عالی را در دانشگاه امریکایی در بیروت لبنان در رشته علوم سیاسی به درجه لیسانس ختم کرده و ماستری خود را منحیث کارشناس در همین دانشگاه اخذ نموده است وی بعد از ختم تحصیلا عالی در سال ۱۳۵۳ به کشور برگشت منحیت اموز گار مردم شناسی در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه کابل ایفای وظیفه کرد در سال ۱۳۵۶با کسب بورسه جهت ادامه تحصیلات به دانشگاه کمبیا به نیوریارک رفت و ماستری کارشناسی ارشد دوم خود را در رشته روابط بین المللی کسب کرد وی داری دو مدرک دکترا افتخاری داشت که اولی در سال ۲۰۰۷ دانشگاه های سکرانتن و دومی در سال ۲۰۰۸ دانشگاه کانادا است وی با لولا غنی در دوره تحصیلات اش اشنا شد لولا غنی زن مسحیی لبانی است که ثمره ازدواج شان یک دختر و یک پسر به نام های مریم و طارق می باشد که آنها تبع امریکایی هستند از گزارش تابانک می خوانیم ( اشرف غنی پس از فارغ تحصیلی در سال ۱۹۸۳ برای آموزگاری در دانشگاه برکلی کالیفرنیا دعوت شد و از سال ۱۹۸۳ تا ۱۹۹۱ آموزگار دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا بود و در این دوره بطور‌معمول به عنوان کارشناس در برنامه‌های بخش فارسی و پشتوی رادیو بی‌بی‌سی حضور پیدا میکرد. او از سال ۱۹۹۱ به عنوان مردم‌شناسِ راهنما به کار در بانک جهانی مشغول شد، کار او مشاوره در مورد ابعاد انسانی برنامه‌های اقتصادی بود و در برنامه‌های بانک جهانی در آسیای شرقی، جنوب آسیا، روسیه، چین و هند شرکت داشت.) اشرف غنی بعد از حادثه ۱۱. سپتامبر ۲۰۰۲ کار را در بانک جهانی رها کرد به همکاری خبر نگاران و روزنامه نگاران ادامه داد وی در نقشه راه کنفراس بن همکاری طرح را داشت مورد دلچسپی اخضر ابراهیمی نماینده دبیر کل سرمنشی ملل متحد و مسوول بخش افغانستان در ملل متحد قرار گرفت و منحیث مشاور وی ایفای وظیفه کرد غنی از دسامبر ۲۰۰۱ به افغانستان بازگشت و در ۱ فوریه ۲۰۰۲ به عنوان مشاور ارشد حامد کرزی رئیس‌جمهور افغانستان، وزیر مالیه افغانستان و رئیس اداره هماهنگ‌کننده کمک‌های بین‌المللی به افغانستان انتخاب شد. او از سال ۲۰۰۴ از حضور در دولت اجتناب کرد و به عنوان رئیس دانشگاه کابل انتخاب شد. غنی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۸۸ شرکت کرد و با کسب ۳٪ آراء پس از حامد کرزی، عبدالله عبدالله و رمضان بشردوست در رتبه چهارم قرار گرفت. اشرف غنی در دوره دوم ریاست جمهوری حامد کرزی در سال ۲۰۱۰ مسئول برنامه انتقال مسئولیت‌های امنیتی از نیروهای بیرونی به نیروهای داخلی (بومی) شد . در سال ۱۳۹۳ هجری شمسی اشرف غنی برای دومین بار خودش را به مقام ریاست جمهوری افغانستان در مقابل داکتر عبدالله عبدالله رقیب اش با دو معاون که عبدالرشید دوستم از جنگجویان مشهور ازبیک تبار در مقام معاون نخست و سرور دانش وزیر تحصیلات عالی و مسلکی هزاره تبار در مقام معاونیت دوم کاندیدای کرد پیر احمد گیلانی رهبر محار ملی ، صبغت الله مجددی رهبر جبهه نجات ملی و موسی خان هوتک از حرکت انقلاب و عزیز الله دین محمد به رهبری حزب اسلامی از وی حمایت کردند که در دور انتخابات پس به اساس شمارش نتایج ۱۰ در صد آرای غنی ۳۷،۶ آرا پس از عبدالله عبدالله به رتبه دوم قرار گرفت در این انتخابات عبدالله عبدالله برنده شد ولی اشرف غنی انتخابات را به دور دوم کشاند وی در دور دوم متهم به تقلب انتخاباتی بود با ۵۶،۴۴ آرا خود را برنده ساخت ولی اعتراض داکتر عبدالله عبدالله باز شماری دوباره نتایج کل آرا را تقاضا کرد از ویبسایت تابانک می خوانیم ( نتایج نخستی دور دوم انتخابات، اشرف غنی احمدزی رئیس‌جمهور افغانستان پنداشته شد اما نظر به آمار حمایت‌کنندگان اشرف غنی احمدزی در ولایات/اُستان‌های پکتیکا و پکتیا، به نفع وی بیشتر از نفوس آن جا‌ها تقلب نمودند و این امر سبب شد عبدالله عبدالله کمیسیون مستقل انتخابات را به صورت رسمی نشناسد و دست به اعتراضات مدنی بزند و این اعتراض‌های مدنی تا زمانی ادامه پیدا کرد که کمیسیون مستقل انتخابات در دور دوم اعلام نتایج ابتدایی آقای اشرف غنی را برنده‌ای انتخابات اعلام نمود و در همین زمان آقای عبدالله رقیب آقای غنی تصمیم گرفت تا حکومت خود را اعلام نمایید و هواخواهان او نیز به همین انتظار در تالار مجلس بزرگ (لویه جرگه) جمع شدند، اما آقای عبدالله از هوادارانش چند روزی وقت خواست که با مخالفت هوادارانش روبرو شد. کوشش‌های عبدالله برای خواستن وقت بجایی نرسید تا اینکه او حرف‌های پشت پرده را بازگو نموده و گفت: قرار است روز جمعه جان کری وزیر خارجه آمریکا به افغانستان سفر نمایید و این بُن‌بست را بشکند. همان‌بودکه جان کری روز جمعه به افغانستان آمد و با هردو نامزد و کمیسیون جداگانه دیدار کرد و تصمیم بر آن شد که تمامی آرای انتخاباتِ ۲۴ جوزا/خرداد ۱۳۹۳ مورد بررسی قرار گیرد، بررسی‌ها انجام شد و در نهایت در ۳۰ سنبله/شهریور ۱۳۹۳ با ایجاد حکومت وحدت ملی؛ اشرف غنی احمدزی به عنوان رئیس‌جمهور افغانستان و عبدالله عبدالله به عنوان رئیس اجراییه حکومت وحدت ملی تعیین شدند. حکومت وحدت ملی با دو سره بودنش نتواست به خواستهای مردم و حامیان اش قناعت بخش باشد و مردم انطوریکه از انتخابات ریاست جمهوری انتظار داشتند چیزی به دست نیاوردند در دوره حاکمیت وحدت ملی نه تنها وحدت ملی تامین نشد بلکه دامن تعصبات قومی از روستا و قریه تا کوچه به کوچه و شهر به شهر رشد کرد که حتی حرمت متقابل اقوام از میان رفت صفحات اجتماعی ، رسانه ها ، ادارات مصاب به تعصبات زبانی و قومی گردیدند مشکل دوم که فساد اداری رشوت و خیانت اوجگیر شد واسطه و شناخت جهت تعیین پست های اساس ادارات نظامی و دولتی در تقابل همدیگر پر از خویشاوندان ، دوستان و اقارب ریس جمهور و ریس اجراییه شد حتی ریس جمهور اشرف غنی اقارب و دوستان خویش را که از سواد کافی و تکلم به زبان های فارسی دری و پشتو نمی دانستند زبان از خارج کشور برای پست های بزرگ و پر مسوولیت افغانستان خواسته و دعوت می کرد بطور مثال اجمل احمدی لبنانی که مورد اعتماد داکتر اشرف غنی بود با وجودیکه از پا امان رای نبرد منحیث سرپرست د افغانستان بانک انتصاب شد از شبکه اطلاع رسانی افغانستان در اینمورد می خوانیم ! ( اجمل احمدي قدرتمند ترين لبناني كه از اعتبار زياد بخاطر. مديريت اداره مالي دولت غني برخوردار و علي الرغم راي عدم اعتماد پارلمان، موصوف به فرمايش غني تاآخرين روز فرارش از ارگ به اين سمت ادامه داد، كه دوام كاروي نقض خشن و بيشرمانه قانون اساسي بود. اتهامات زيادي عليه اين عنصر فرمايشي مانند، خروج غيرقانوني پول از بانك هاي كشور، رشوه، پول شویي و مشاركت در جرايم سازمان يافته فراملي و غيره وارد است كه اينك جديدترين مورد آن به شرح اتي درسانه ها منتشرگرديده است. فارسی تایمز ( « به اسنادی دست یافته که نشان می دهد اجمل احمدی رییس سابق بانک مرکزی دولت پیشین و از چهره های بسیار نزدیک به محمد اشرف غنی یکسال پس از سقوط، تنها درکشور فلیپین سه صد میلیون دالر سرمایه گذاری کرده است. بر اساس این اسناد آقای اجمل احمدی سندی را در لندن به وسیله وکیل رسمی خود آقای احمد فایستین به صورت رسمی امضا کرده است که مبلغ سیصد میلیون دالر را به حساب یک شرکت بزرگ سرمایه گذاری نفتی در فیلپین انتقال دهد و همچنان براساس این سرمایه گذاری آقای اجمل احمدی خود و خانواده اش می بایست شهروندی فلیپین را نیز دریافت کنند. این سند میان اجمل احمدی و اسماعیل مولانا رییس شرکت EMGVCI که شرکت بزرگی در زمینه نفت و گاز در سطح جهانی است، منعقد شده است. این سرمایه گذاری در جزیره ای بنام منداناو در فیلپین صورت گرفته، جایی که گفته می شود دست کم سه تریلیون دالر منابع طبیعی دارد. در معرفی این شرکت آمده است که با ریاست آقای مولانا این شرکت سرمایه گذاری گسترده ای در عرصه نفت و گاز در خاورمیانه از جمله سرمایه گذاری مشترک با بن لادن گروپ نیز دارد. براساس یکی از اسناد آقای اجمل احمدی به این شرکت سند داده است که مبلغ سیصد میلیون دالر بنام آقای اسماعیل مولانا منتقل شود و در جهت سرمایه گذاری مشترک بلا فاصله استفاده شود. در سند قرار داد که رسمی است و در دوازده سپتامبر 2022 منعقد شده است، آقای اجمل احمدی سوگند خورده و امضا کرده است تا این وجه را به منظور سرمایه گذاری در فیلپین منتقل کند. براساس این سند آقای احمدی به گیرنده وجه، آقای اسماعیل مولانا اختیار تام داده است تا این سرمایه را آن گونه که می خواهد برداشت کند. در قرار داد میان آقای احمدی و این شرکت سرمایه گذاری نفت و گاز آمده است که بر اساس این وکالتنامه قانونی آقای احمدی به آقای اسماعیل مولانا وجه سیصد میلیون دالری و تمامی حقوق و امتیازات آن منتقل می شود و مبلغ انتقالی فورا لازم الاجرا بوده و غیر قابل فسخ می باشد. این سند که در لندن به امضای وکیل آقای اجمل احمدی رسیده، تاریخ این قرارداد سیصد میلیون دالری آقای اجمل احمدی یک سال پس از سقوط دولت افغانستان به رهبری محمد اشرف غنی رییس جمهور فراری کشور را نشان می دهد) به تاریخ 7 نوامبر سال 2020 اما یما سیاوش مشاور رسانه ای بانک مرکزی افغانستان در نتیجه انفجار 2 کیلوگرام ماده انفجاری درجه نظامی RDX تعبیه شده در موتر دولتی که برای انتقال وی از خانه به دفتر تنظیم شده بود جان داد، که انفجار اندکی بعد از سوار شدن وی به موتر به گونه ریموت کنترلی صورت گرفت. پدر یما سیاوش که اکنون دادخواست خود را به دادگاه بین المللی ارایه کرده است از جمله آقای اجمل احمدی رییس وقت بانک مرکزی افغانستان را متهم می کند که در ترور سازمان یافته پسر روزنامه نگار و مشهورش دست داشته است. آقای داود سیاوش به تازه گی اعلام کرده است که به دلیل تسلط رییس جمهور داکتر محمد اشرف غنی و نازدانه تیم او آقای اجمل احمدی بر افغانستان و از جمله ریاست بانک مرکزی دادخواست او در مورد ترور فرزندش طی مراحل نشده و اکنون او این دادخواست را به دادگاه بین المللی برده است. آقای سیاوش مدعی است که فرزندش یما سیاوش که در آن زمان مشاور رسانه ای بانک مرکزی تحت ریاست آقای اجمل احمدی بود، از راز هایی در انتقال وجوه نقدی توسط آقای اجمل احمدی باخبر شده بود و به همین دلیل خواستار ارزیابی دوربین های مدار بسته بانک مرکزی افغانستان شده بود. با این وجود پرونده ترور آقای یما سیاوش به موج ترور طالبان در آن سال ربط داده شده و هیچ مرجعی به دادخواست آقای داود سیاوش پدر او پاسخی نداد. آقای اجمل احمدی که ریاست بانک مرکزی افغانستان را در زمان آقای غنی رییس جمهور فراری به فرمان خاص او برعهده داشت از چهره های جنجالی حکومت او بود. انتصاب او به پست های مهم مالی از جمله وزارت تجارت و بانک مرکزی درهمان زمان شایبه شراکت آقای غنی رییس جمهور فراری را در انتقال بیت المال به خارج ایجاد کرده بود. آقای احمدی که در زمان تصدی این سمت ها بارها مورد اعتراض کارکنان دولتی قرار گرفت. او زبان های فارسی و پشتو را نمی دانست و در اینکه واقعا شهروند افغانستان باشد، شک وجود داشت. با همه ی اینها آقای رییس جمهور فراری او را در سمت های مهم مالی مانند بانک مرکزی افغانستان حفظ کرد. او با دختر آقای حشمت غنی احمدزی برادر رییس جمهور فراری محمد اشرف غنی احمدزی ازدواج کرده است و عروسی شان در یکی از هوتل های فوق لاکچری در منطقه اعیان نشین جمیرا در دبی امارات متحده برگزار شده است. در اوایل سقوط این حکومت موسوم به جمهوریت سه نفره خبری در فضای مجازی منتشر شد که براساس آن آقای اجمل احمدی هوتلی به ارزش یکصد میلیون دالر خریداری کرده است ») و در ده ها رسانه دیگر چور و چپاول و تخطی از نورم های بیت المعال توسط اجمل احمدی به نشر رسید از گزارش هشت صبح می خوانیم ! ( بحران در قلب نظام مالی بحران در قلب نظام مالی؛ اجمل احمدی با بانک مرکزی چه کرده است؟ | روزنامه ۸صبح) و یا ده ها اطلاعات دیگر در زمینه نشر شد ولی او تا اخیر به حمایت ریس جمهور غنی در جایش باقی ماند . ⁃ وزارت تعلیم و تربیه به بانو رنگینه حمیدی دختر دوست آقای غنی در امریکا که خامک دوز بود مدرک تحصیلی اش در مسلک خیاطی را داشت منحیث‌سر پرست وزارت تعلیم و تربیه مقرر شد با وجود ادبیان ، خبره گان اهل قلم و سخن ، دانشوران ، استادان مدیران مکاتب اتباع افغانستان و در داخل کشور بیکار بودند شانس کار نداشتند از شبکه اطلاع رسانی افغانستان می خوانیم! ( به اساس حکم اشرف غني، رنگينه حميدي که تابعیت آمریکایی دارد، سرپرست وزارت معارف افغانستان تعيین شد. اين خانم به زبان فارسی بلدیت ندارد و پشتو را بصورت نامفهوم و پراکنده صحبت می کند. خودش ادعا دارد که در سال 2002 در رشته خامکدوزی از ویرجینیای آمریکا مدرک لیسانس گرفته است اما هرگز مدرک تحصیلی وی دیده نشده است. این خانم در خامكدوزي لباس هاي قندهاري مهارت دارد و در ايجاد و آبادي يگان مكتب ها هم سهم گرفته است و اما وي ادعا دارد كه تحصيل كرده امريكا است و در صدد پياده نمودن نصاب تعليمي امريكا در افغانستان ميباشد. وی رییس شرکت تجاری خزانی است که از سال 2008 در قندهار آغاز بکار کرده است. وي همراه پدرش در شروع حكومت آقاي كرزي از امريكا وارد افغانستان و پدرش به حيث شهردار قندهار مقرر شد كه بعد ها توسط طالبان ترور گردید و سپس اين خانم در قندهار باقي ماند و مصروف بعضي كار هاي خيريه از جمله ساختن بعضي مكاتب و خامكدوزي شد كه البته اين كار هاي وي قابل تقدير است و اما به اين معني نيست كه به مقام رهبريت وزارت معارف ارتقا نمايد. این خانم در حالی بجای وزیر قبلی معرفی می شود که میرویس بلخی دکترای آموزش و پرورش دارد و سابقه درخشانی در وزارت معارف داشته است) ⁃ در حالی است که هزاران تن اهل فرهنگ و معارف در کشور بیکار بودند ، وزارت مهم اموزش و پرورش مکان علم و فرهنگ که ملیون ها تن از نسل جدید آینده سازان افغانستان بخصوص جوانان به دست این بانوی که به انگلسی تکلم می کرد نوشتار و زبان فارسی دری را نمی دانست باید مدیریت می شد که مورد انتقاد جامعه فرهنگی افغانستان قرار گرفت ولی سنگ از جایش تکان نخورد . ⁃ همچنان بانو مریم سلیمان خیل آرایشگر که از خویشاندان آقای غنی بود منحیث وکیل پارلمان معرفی شد قبلن ارایشگری را در امریکا اموزش یافته بود از صفحه آزادی خبرنگاران چنین می خوانیم (« از آرایشگری در امریکا تا خانه وحدت ملی در افغانستان ⁃ مریم سلیمان خیل را کیست! ⁃ در جدیدترین مورد حشمت غنی برادر رییس جمهور اشرف غنی درباره این خانم چنین گفته است که: ⁃ مریم سلیمان خیل از خویشاوندان اشرف غنی است و در امریکا آرایشگر بوده، حالا با جعلی و تقلب اشرف غنی وکیل پارلمان شد) شد. ⁃ ⁃ این داستان بر می گردد به سال 1394 که در آن زمان "شبکه اطلاع رسانی افغانستان" درباره این خانم چنین تحقیق کرده و گزارش داده بود: ⁃ ⁃ افزايش ميزان فساد اخلاقي در اداره امور ریاست ( جمهوری! ⁃ خبرنگار ما درکابل به اسنادي دست پيدا كرده است كه در آن از فساد اخلاقي در اداره امور پرده بر مي دارد. ⁃ بعد از اينكه ریيس جمهور غني تصميم به مبارزه با فساد اداري را گرفت، موضوع مبارزه با فساد اخلاقي بكلي فراموشش شد، در حاليكه تجربه ثابت كرده هر دو علت و معلول هم مي توانند باشند. ⁃ استخدام دختران در مقابل رابطه جنسي قصه اي است كه بسيار به شدت در اداره امور جريان دارد. ⁃ مريم سليمان خيل ریيس ارتباط خارجه اداره امور ریاست جمهوری مقرر شده است. ⁃ این خانم نه فارسی مي داند و نه پشتو ولي با انگليسي بلديت كافي دارد چون سال ها در لندن به شغل آرايشگري مصروف بوده و به همين دليل بيني، چشم و ابروي خود را عمليات زيبايي کرده است. ⁃ مريم سليمان خيل كه در زمان كمپاين انتخاباتي در دفتر "سيتينا" كار مي كرد دل خيلي ها را بخصوص سلطان زوي را برده بود، ناز و اداي اين زن انقدر قوي بود كه در كميسيون انتخابات باعث جنگ ميان دو تيم و زد و خورد سر اين دخترك شد كه حتما شاهدان به ياد دارند. ⁃ از انجا كه شيفتگان اين زن در اداره امور زياد است، بعد از تشكيل حكومت وحدت ملي عاجل به رياست مهمي دست يافت با اينكه اسناد تحصيلي ندارد. ⁃ وی در سفرهايي رسمي همسفر عاشقان خويش بخصوص سلطان زوي است. آخرين سفر به قزاقستان بود. ⁃ حال سوال اينجا است شخصی كه زبان هاي ملي را نمي داند،و مدرك تحصيلي ندارد و متاسفانه از سابقه اخلاقي خوبي همچنان برخوردار نيست، چطور می تواند ریيس بخش مهمي از دولت ) مقرر مي شود؟ ⁃ به همین شکل گزارشات و شواهد متعدد از جانب رسانه ها روزانه به نشر می رسید ولی آقای غنی به هیچ نقد و واکنش های مردم پاسخ نمی داد و توجه نمی کرد ، ⁃ نه تنها فساد اخلاقی در ریاست جمهوری به مدیریت آقای فضلی سر و صدا را ایجاد کرده بود در ادارات دولتی همچنان فساد به اوج‌خود رسیده بود اعم از رشوت ، خیانت ، چور چپاول دارای عامه به عادت کارمندان جمهوریت نام‌نهاد ریس جمهور داکتر اشرف غنی مبدل شده بود و روز به روز اوجگیر شد ⁃ در دوره جمهوریت داکتر اشرف غنی تعصبات قومی رشد و توسعه یافت که در صفحات اجتماعی رسانه ها متاسفانه از روشنفکران گرفته تا مردم عوام در تمام مقامات ادارات با هم‌در گیر و به زد و بند های قومی مصروف شدند و تمام پست های بلند کلیدی بیشتر برای ملیت پشتون در نظر گرفته شده بود ، تاجیک ها و اقلیت های کشور یا در رده های پایانی نظام با حقوق کم مصروف کار بودند و یا بیکار خانه نشین گردیدند منسوبین با تجربه قطعات نظامی به تقاعد سوق داده شد به جای آن بنام جوان سازی جوانان را به وظایف جز و تام های اردو و ادارات گماشته شد ⁃ سال های دراز ریاست جمهوری داکتر اشرف غنی با فضای رسانه ها از تخطی های ریس جمهور غنی نقد و برسی را با خود داشت . ⁃ عبد الله عبدالله ریس اجرايیه شخص دوم حکومت وحدت ملی همچنان به شیک پوشی و سفر های خارجی مصروف بود که بخاطر حفظ چوکی و قدرت منحیث نفر دوم با صلاحیت کشور به طور علنی و جدی نه تنها تاجیک ها را حمایت نکرد بلکه اقلیت ها را فراموش کرد و افراد مورد اعتماد خود را به ادارات دولتی و وزارت خانه ها گماشت که نا رضائت مردم را همچنان با خود داشت . ⁃ در دوره حاکمیت وحدت ملی بیکاری جوانان روز تا روز اوجگیر بود و بیشترین مردم و جوانان کوشش می کردند که افغانستان را ترک کنند ⁃ نا امنی و انتحاری روز تا روز در کوچه و پس کوچه های کابل و شهر های بزرگ ولایت بیشتر شد هر روز صد ها تن را اعم از متعلمان مکاتب ، مردم عام ، کارمندان دولتی را ، به قربانی می گرفت و ⁃ با وجود میلیون ها ا دالر کمک های اقتصادی جامعه جهانی و ناتو در داخل افغانستان توسط پروژه های مختلف به دست آوردند ولی این پروژه ها میان دولتمردان تقسیمات می شد تغییرات مثبت در زندگی روز مره مردم نیامد و آنها شاکی و نا راضی بودند مردم آن قسمیکه انتظار داشتند از حکومت وحدت ملی انتظارات شان برآورده نشد طبق وعده های تیم های انتخاباتی هر دو ریس جمهور و ریس اجرائیه لقمه نان در دسترخوان مردم وجود نداشت ⁃ جبهات جنگ در ولایات داغ تر می شد، پیشروی طالبان و سقوط ولایات با قوت تمام ادامه یافت عساکر نانو هر روز در شهر های بزرگ بخصوص کابل مورد حمله انتحاریان قرار می گرفت که به هدف انتحار سربازان ناتو صد ها تن در جاده های شهر کابل و دیگر ولایات جان های شیرین شان را از دست می دادند این وضعیت تنفر مردم را نسبت به حضور قطعات نظامی امریکا در افغانستان بیشتر می کرد ، امنیت شهروندی در کابل و ولایت وجود نداشت که حتی جوانان به خاطر یک دستگاه تیلفون دستی و یا داشتن یک موتر شخصی توسط درذدان و آدمکشان حرفوی یا به قتل می رسیدند یا ربوده می شدند ، وضعیت در حالیکه روز تا روز بدتر می شد امریکا برای جلو گیری از این وضعیت بار بار با مقامات رهبری افغانستان تماس گرفته هوشدار می داد که قطعات نظامی امریکا افغانستان را ترک می کنند ولی دولتمردان با بی باوری در بی بند و باری ها، ، قانون شکنی ها ، چور و چپاول ادامه می دادند و توجه نمی کردند ⁃ تقابل های درونی داکتر اشرف غنی و داکتر عبد الله عبدالله روی تقسیم پست های کلیدی و اساسی وزارت خانه ها در کابل و ولایات ، قول اردو های نظامی ، مقامات دولتی و اداری شدت گرفته بود در وضعیت نا هنجار هر کدام خود را برای کاندیدای دوره بعدی آماده کرده آمادگی می گرفتند با تیره شدن وضعیت در شهر ها و ولایات جنگ در جبهه‌ات طبق آمار در رسانه ها هر روز ۳۰۰تا ۴۰۰ تن از جوانان و مردم درحوادث مختلف جان های شیرین شان را از دست می دادند در آسمان پر غبار باروتی افغانستان که مذاکرات دوحه توسط داکتر خلیلزاد برای خروج قطعات نظامی امریکا از افغانستان مدیریت می شد ، هوشدار ها از جانب برگزاری نشست های داکتر خلیلزاد در دوحه به رهبران چندان تاثیر گزار و قابل توجه برای هر دو رهبر نبود در همین آشفته بازار سیاسی ⁃ در سال ۱۳۹۸ هر دو داکتر اشرف غنی و داکتر عبدالله عبدالله تحت شعار ( ثبات و همگرایی ) به طرف انتخابات دور دوم رفتند و تعدادی دیگر هم از سیاسیون همچو عبداحکیم تورسن ، نرحمت الله نبیل ریس امنیت پیشین خودشان را کاندیدای ریاست جمهوری کردند . ⁃ ⁃ محمد اشرف غنی به همراه امرالله صالح و سرور دانش در ۳۰ جدی/دی ۱۳۹۷ برای انتخابات ریاست‌جمهوری که در ۱۳۹۸ خود را نامزد کرد. او نام دسته انتخاباتی خود را «دولت ساز» گذاشت. ⁃ بر اساس اعلام نتایج اولیه انتخابات ریاست جمهوری افغانستان که در تاریخ ۱ دی ۱۳۹۸ اعلام شد، اشرف غنی موفق شد با کسب حدااکثر آراء (۵۰/۶۴ درصد) پیروز ولی باز هم نا رضائتی داکتر عبد الله عبدالله ریس اجراییه از تقلب انتخابات سخن در میان بود که در گزارش بی بی سی می خوانیم ( انتخابات افغانستان؛ عبدالله: آرای ما بلند است و انتخابات به دور دوم نمی‌رود ⁃ ۸ مهر ۱۳۹۸ - ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۹ ⁃ ⁃ عبدالله عبدالله، نامزد انتخابات ریاست جمهوری افغانستان اعلام کرد که رای تیم او،"ثبات و همگرایی" بالا است و حکومت آینده افغانستان را این تیم تشکیل خواهد داد. او گفته انتخابات به مرحله دوم نخواهد رفت. قبل از این امرالله صالح، معاون اول آقای غنی نیز به رسانه‌ها گفته بود که تیم او موسوم به "دولت ساز" برنده انتخابات افغانستان است. ⁃ او در یک نشست مطبوعاتی در کابل تاکید کرد که "رای ما بلند است" و افزود که نتایج رسمی را کمیسیون انتخابات اعلام می‌کند ولی آنچه که مشخص است "ما با رای بلند آمده‌ایم." ⁃ آقای عبدالله تاکید کرد که او در دو روز گذشته مشغول بررسی نتایج انتخابات بوده و به این نتیجه رسیده که تیم او رای بالا را کسب کرده است. ⁃ او مدعی است که در انتخابات ریاست جمهوری به نفع رقیب او تقلب شده و آرای تقلبی باید باطل شود. او گفت که کمیسیون‌های انتخاباتی آرای بدون بایومتریک و ثبت‌ناشده را لغو خواهد کرد. اما آقای عبدالله ادعا کرد که حتی با این وجود آرای تیم او بالا است. ⁃ ⁃ ریس جمهور داکتر اشرف غنی امر الله صالح ریس حزب سبز ها را منحیث وزیر داخله افغانستان برای تامین امنیت شهر کابل و ولایات تعیین نمود و بعد از مدت کوتاه منحیث یک تن از معاونین خودش برگزید که وی منحیث معاون اول داکتر اشرف غنی تعیین شد ⁃ در سال ۲۰۱۹ ⁃ اشرف‌غنی در دور دوم انتخابات در رقابت با عبدالله عبدالله توانست ۵۶٫۴۴٪ آراء مردم افغانستان را به خود اختصاص دهد، با این حال اعتراض عبدالله عبدالله به نتیجه انتخابات سبب شد تا با موافقت غنی، کُل آراء داده‌شده مورد بازشماری دوباره قرار گیرد؛ که در صورت تأیید نتایج نخستی دور دوم انتخابات، اشرف غنی احمدزی رئیس‌جمهور افغانستان پنداشته میشد ولی به اساس گزارش از ویکی ( بر اساس اعلام نتایج اولیه انتخابات ریاست جمهوری افغانستان که در تاریخ ۱ دی ۱۳۹۸ اعلام شد، اشرف غنی موفق شد با کسب حدااکثر آراء (۵۰/۶۴ درصد) پیروز انتخابات نا رضائتی داکتر عبد الله عبدالله و شکایت به کمیسیون انتخاباتی جای را نگرفت باز هم داکتر اشرف غنی ریس جمهور برنده شناخته شد و داکتر عبد الله عبدالله به حیث ریس جبهه صلح تعیین شد به این اساس انتخابات های پر چالش در افغانستان پایان یافت رقابت های داخلی جمهوریت منجر به حذف اتوریته و نام بد کردن جمهوریت نقش داشت جمهوریت نتواست انتظارات مردم را فراهم کنند که روز تا روز صدای مردم از فقر ، گرسنگی ، انتحار و انفجار ، نا امنی در شهر ها و ولایات ، پیشروی طالبان و نشست دوحه به مدیریت نماینده ویژه امریکا در بخش افغانستان داکتر خلیلزاد که آغاز شده بود در مورد خروج قطعات نظامی امریکا از افغانستان با فشار های داکتر خلیلزاد که زندانیان جنگی طالب ۵۰۰۰ تن رها شود که رها شد ثبات سیاسی ، اقتصادی ، امنیتی این وضعیت از بین بردن و در بدنامی جمهوریت نقش داشت که در ۱۵ اگست ۲۰۲۱ریس جمهور داکتر اشرف غنی با تیم اش از افغانستان فرار کرد قدرت سیاسی بار دوم به طالبان انتقال شد و طالب در ۱۵ اگست ۲۰۲۳ به قدرت سیاسی افغانستان تکیه زد که تاریخ تکرار شد . در مورد جمهوریت گزارشات بیشتر در رسانه ها وجود دارد که من در این مقاله با استناد مختصر تذکر دادم .
منابع : ⁃ ویبسایت تابانک مورخ ⁃ عبدالاحمد فیض (این خبر در بخش تلکس شایعات سایت شبکه اطلاع رسانی افغانستان نشر شده است) با کد خبر ۱۷۲۹۸۵ مورخ ۱۴۰۲/۲/۱۴ساعت ۱۱:۰۳ ⁃ هشت صبح بحران در قلب نظام مالی
⁃ شبکه اطلاع رسانی افغانستان تاریخ انتشار: ۱۱:۵۰ ۱۳۹۹/۳/۲۵کد 163805 ⁃ آزادی صدای خبر نگاران افغان ⁃ بی بی سی مورخ ۳.سپتمبر ۲۰۱۹ ⁃ ویکی پدیا تهیه کننده : زرغونه ولی جرمنی ۱۱.۲۰۲۳
|
